هر تاروپود، هر گرهای که زده میشود، هر چلهای که کشیده میشود هر رجی که بافته و هر قیچی که زده میشود، داستانی از غم و شادی هزاران هنرمند گمنام و بینام را روایت میکند؛ فرش ایرانی نهتنها یک زیرانداز، بلکه گنجینهای نفیس و باارزش از هنر و فرهنگ غنی ایران است که شهرتی جهانی دارد. اهمیت و جایگاه فرش در فرهنگ و هنر ایران چنان است که از دیرباز با زندگی روزمره، آیینها و جشنهای مردم عجین بوده و هر نقش و نگار آن، بازتابی از باورها، طبیعت و آداب و رسوم مناطق مختلف است. از این رو، هر شهر و منطقه ایران، سبک و نقش خاص خود را دارد که به آن هویت میبخشد؛ از تبریز با نقشههای ریز و پرکارش، کاشان با ترنجهای اصیل و شاه عباسی، اصفهان با ظرافت و نقوش شکارگاهیاش، کرمان با طرحهای گل و مرغ و چهره، تا قم با فرشهای ابریشمی نفیس و هریس با نقشهای هندسی و شکستهاش، همگی نمونههایی از این تنوع بینظیر هستند.
اگر در بودجه خرید جهیزیه محدودیتی ندارید به نظر شما بهترین اکسسوری برای اتاق خواب عروس چیست؟ هیچ اکسسوری برای اتاق خواب عروس، بهتر و ارزشمندتر از یک تخته فرش دستباف ایرانی نخواهد بود؛ چرا که هر فرش، خود یک سرمایهگذاری و اثر هنری زنده است که روح و اصالت را به فضا میبخشد و سالها خاطرهساز لحظات شیرین زندگی خواهد بود.
رمزگشایی از اجزای نقشه فرش ایرانی
اگر قصد دارید به دنیای سحرانگیز نقوش فرش ایرانی قدم بگذارید و با انواع طرحهای بینظیر آن آشنا شوید، قدم اول شناخت جزییات و اجزای اصلی تشکیلدهنده این نقشهها است. هر نقشهای، از عناصر کوچکتری تشکیل شده که با چینش هنرمندانه خود، یک کل منسجم و چشمنواز را پدید میآورند. درک این اجزا به شما کمک میکند تا عمق و پیچیدگی هنر بافندگی ایرانی را بهتر درک کنید و بتوانید تفاوتها و زیباییهای هر طرح را تشخیص دهید. در ادامه چیدپین به بررسی تکههای پازل در طرح و نقشه فرش گرانبهای ایرانی پرداخته است.
- ترنج: مرکز فرش است و معمولا به شکل دایرهای، بیضی، لوزی یا گاهی چندضلعی طراحی میشود که محور اصلی نقشه را تشکیل میدهد.
- لچک: قسمتهای مثلثی شکل در چهار گوشه فرش هستند که مکمل ترنج مرکزی به حساب میآیند و معمولا با ترنج، هارمونی بصری دارند.
- حاشیه: قسمتهای اطراف فرش که مانند قابی، نقش مرکزی را در بر میگیرد و میتواند شامل چند نوار باریک و پهن با نقوش متفاوت باشد.
درخشش آثار باستانی و ابنیه اسلامی در تار و پود فرش
ایران سرزمینی است که فرهنگ و هنر آن همواره با باورها و اعتقادات دینی درآمیخته است؛ این پیوند عمیق را میتوان حتی در نقوش بینظیر فرشهای ایرانی نیز مشاهده کرد. طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی نمونه بارزی از این همنشینی مقدس هنر و ایمان هستند. این نقشهها که الهامگرفته از معماری شگفتانگیز، کاشیکاریهای خیرهکننده و اشکال هندسی دقیق بناهای تاریخی و مذهبی ایران هستند، هر گرهشان داستانی از گذشته پرشکوه و اعتقادات ریشهدار را روایت میکند. در این طرحها، نقوش ظریف مسجد شیخ لطفالله اصفهان، عظمت مسجد کبود تبریز، شکوه تخت جمشید و نقشبرجستههای طاق بستان، با هنرمندی تمام بر قالی نقش میبندند. این طرحها بیشتر در اصفهان و تبریز بافته میشوند و در آنها ترکیب رنگهای فیروزهای، لاجوردی، آبی روشن، کرم و بژ به وفور دیده میشود که حس آرامش و معنویت اماکن مذهبی را به خانهها میآورد.
شکوهی شاهانه با فرش دستباف
طرحهای شاه عباسی را میتوان نمادی از اوج هنر و شکوه دوران صفویه دانست و مشخصه اصلی این طرحها، استفاده مکرر و هنرمندانه از گل معروف شاه عباسی است؛ گلی با چهار یا هشت پر متقارن و زیبا که در سراسر متن فرش، با ظرافتی خیرهکننده پخش شده است.
طرحهای شاه عباسی تنوع زیادی دارند؛ از لچک ترنج شاه عباسی که گل مرکزی و لچکهای کناری را با این گل زیبا آراسته است، تا افشان شاه عباسی که نقوش گلها به صورت پراکنده و بدون ترنج در سراسر فرش گستردهاند. همچنین میتوان به طرحهای شاه عباسی درختی که گلها در کنار شاخ و برگ درختان جلوه میکنند شاه عباسی جانوری که با حضور حیوانات مختلف، صحنههایی خیالانگیز را به تصویر میکشد، اشاره کرد.
معمولا در این فرشها رنگهای گرم و سلطنتی مانند قرمز لاکی، سرمهای، آبی تیره، کرم و فیروزهای به کار رفته که به فرش، جلوهای مجلل و اشرافی میبخشد که در کنار مبلمان کلاسیک و سلطنتی صحنهای بسیار اشرافی و بااصالت را خلق میکند؛ به نظر شما از کجا مبل جهیزیه بخریم؟
طرحهای اسلیمی رقص شاخ و برگ در جادوی فرش ایرانی
طرحهای اسلیمی، قلب تپنده بسیاری از نقشههای اصیل فرش ایرانی هستند که زیباییشان در گردش منظم و سنجیده بندهای اسلیمی نهفته است. این طرحها، با اشکال شاخه و برگهای دورانی نهتنها نمادی از رشد و حیات هستند، بلکه نظم و هماهنگی عمیق در طبیعت را نیز بازتاب میدهند. فرش اسلیمی نقوش به هم پیوسته و تکرارشونده دارند. در بسیاری از مناطق بافت فرش ایران رواج دارند، اغلب با رنگهای طبیعی و آرامشبخش بافته میشوند که بر پیچیدگی و ظرافت خطوط اسلیمی تاکید میکنند.
احساس رهایی با طرحهای افشان
طرحهای افشان از جمله زیباترین و پویاترین نقشههای فرش ایرانی هستند که در آنها نقوش و نگارهها به صورت کاملا پراکنده در سراسر فرش گستردهاند و هیچ ترنج یا لچکی برای محدود کردن آنها وجود ندارد. این آزادی در طراحی، حسی از سیالیت و حرکت مداوم را ایجاد میکند، انگار که طراح قلم خود را از روی کار برنداشته و تمامی نقوش را به صورت پیوسته و بدون وقفه به هم متصل کرده است. این ویژگی باعث میشود طرحهای افشان، فضایی باز و بدون نقطه تمرکز مشخص ایجاد کنند که برای فضاهای مدرن و سنتی به یک اندازه جذاب است. از مثالهای رایج این سبک میتوان به افشان دستهگلی با مجموعهای از گلهای زیبا، افشان حیواندار با حضور ظریف حیوانات در میان گل و بته افشان ختایی با نقوش پیچیده و درهم تنیده اسلیمی و ختایی اشاره کرد.
طرح بتهجقه، فروتنی هنرمندان مرکز ایران
طرح بتهجقه یکی از اصیلترین و پرطرفدارترین نقوش در هنر فرشبافی ایرانی است که شکلی شبیه به سرو خمیده یا بادام دارد و هر یک از گرههای آن داستانی از زیبایی و لطافت را بازگو میکند. این نقش اسرارآمیز، که ریشههایی کهن در فرهنگ و هنر ایران دارد، نمادی از تواضع، ایستادگی و حتی باروری و زندگی ابدی شمرده میشود. تنوع در طرحهای بتهجقه بینظیر است؛ از بته شاخ گوزن که حالتی پویا و پرانرژی دارد، تا بته ترمه که ظرافتی خاص به فرش میبخشد. این طرح اغلب در فرشهای کرمان، اصفهان و یزد دیده میشود و با رنگهای گرم و دلنشین مانند قرمز، آبی تیره و کرم، جلوهای از اصالت و شکوه را به ارمغان میآورد.
نمایش شور شکار
طرحهای شکارگاهی یکی از پویاترین و باشکوهترین نقشههای فرش ایرانی هستند که نمایشگر صحنههای پرشور شکار، شکارگاههای وسیع و حضور دلربای حیوانات گوناگون در دل طبیعتاند. در این فرشها، اسبهای دونده، آهوهای گریزپا، شیرهای قدرتمند و انواع پرندگان با ظرافتی مثالزدنی به تصویر کشیده میشوند این طرحها نهتنها هنر بافندگی را به نمایش میگذارند، بلکه بازتابی از علاقه دیرینه ایرانیان به شکار و طبیعت هستند.
طرحهای ایلی و عشایری، قدرت گرفته از ذهن بافنده
طرحهای ایلی و عشایری، که به نام طرحهای هندسی نیز شناخته میشوند، گواهی بر خلاقیت بینظیر و ذهن آزاد بافندگان ایلی و روستایی ایران است که بافنده معمولا بدون نقشه دست به آفرینش این شاهکار میزند. این فرشها، که از دل زندگی ساده و طبیعت بکر کوچنشینان برآمدهاند، داستانهایی ناگفته از روزمرگی و آرزوهایشان را در خود جای دادهاند. ویژگی اصلی این طرحها، استفاده گسترده از نقوش هندسی، خطوط شکسته و اشکال انتزاعی دیگر است و سادگی و اصالت حرف اول را میزند. هر گره، بیانی است از ذهنیت بافنده و حس و حالی که او در لحظه آفرینش داشته است. این طرحها بیشتر در مناطق عشایری و روستایی نظیر فارس (گبه، قشقایی)، هریس، همدان و ترکمن صحرا بافته میشوند.
هنر آغشته به تار و پود ابریشم
فرش ایرانی، با قدمتی به درازای تاریخ و با تکیه بر اصالت قالی پازیریک که کهنترین فرش جهان است، نهتنها یک اثر هنری، بلکه نمادی از فرهنگ و ذوق ایرانی است که در سراسر جهان بسیار محبوب و گرانبهاست. هر نقش و نگار این فرشها، حاصل تفکر عمیق و پرمفهوم هنرمندان چیرهدست ایرانی است که با الهام از طبیعت، باورها و اسطورهها، داستانی پنهان را روایت میکنند. این نمادها، فراتر از زیبایی بصری، حامل پیامهای عمیقی هستند:
- گلها (مانند گل شاه عباسی و گل رز): نماد زیبایی، تازگی و حیات
- درخت زندگی: نشاندهنده جاودانگی و پیوند زمین و آسمان
- بته جقه (سرو خمیده): نماد تواضع و استقامت
- بادام: نشاندهنده باروری
- پرندگان (مانند قو و باز): نماد خوشبختی، آزادی و قدرت
- حیوانات وحشی (در طرح شکارگاه): نشاندهنده قدرت و شجاعت
- ماهی (هراتی): نماد آب، زندگی و باروری
شاید تصور کنید اصول طراحی دکوراسیون مانند فنگشویی به تازگی در ایران ترند شده و افراد دنبال رعایت آن هستند، اما اصول طراحی و چیدمان ریشهای عمیق در فرهنگ ایرانی دارند و از هزاران سال پیش، هنرمندان ایرانی ناخودآگاه این اصول را در آثار خود، به ویژه در فرشها، به کار میبردند. اگر به دنبال درک عمیقتر این مفاهیم در دکوراسیون هستید، حتما مقاله “فنگ شویی در دکوراسیون چیست؟”
را مطالعه کنید. به نظر شما خرید فرش دستباف سرمایهگذاری هوشمندانه است؟ شما به کدام یک از طرحها و نقشههای اصیل فرش دستباف ایرانی علاقهمند هستید؟ چه نقشههای دیگری در فرش ایرانی میدرخشند که در این مقاله از چیدپین از قلم افتادهاند؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
